Clip Hình thái ý thức nào thể hiện trực tiếp và rõ nhất lợi ích giai cấp? ?
Thủ Thuật Hướng dẫn Hình thái ý thức nào thể hiện trực tiếp và rõ nhất quyền lợi giai cấp? Mới Nhất
Bùi Trung Huấn đang tìm kiếm từ khóa Hình thái ý thức nào thể hiện trực tiếp và rõ nhất quyền lợi giai cấp? được Update vào lúc : 2022-10-29 23:20:11 . Với phương châm chia sẻ Mẹo Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tham khảo tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.
Nước ta lúc bấy giờ đang trong quá trình phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công minh, văn minh”. Để đạt được tiềm năng này, cùng với việc thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế tài chính, tất cả chúng ta đồng thời phải xây dựng và phát triển đời sống tinh thần của xã hội mà ý thức xã hội là một bộ phận cấu thành quan trọng.
1. Khái niệm ý thức xã hội đã được C.Mác - Ph.Ăngghen đề cập tới trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức.
Trong tác phẩm, nội dung cơ bản của khái niệm ý thức xã hội được thể hiện rõ ở vấn đề “ý thức không bao giờ hoàn toàn có thể là cái gì khác hơn là sự việc tồn tại được ý thức”(1). Trước khi rút ra kết luận này, C.Mác và Ph.Ăngghen đã lý giải rõ về quan hệ Một trong những ý niệm, quan niệm của con người với hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất của tớ: “... những quan niệm, tư duy, sự tiếp xúc tinh thần của con người xuất hiện ra còn là một sản phẩm trực tiếp của những quan hệ vật chất của tớ. Đối với sự sản xuất tinh thần, đúng như nó biểu lộ trong ngôn từ của chính trị, của luật pháp, của đạo đức, của tôn giáo, của siêu hình học, v.v. trong một dân tộc bản địa thì cũng thế”(2). Những vấn đề này xác định, ý thức xã hội là sản phẩm của tồn tại xã hội. Ý thức xã hội bắt nguồn từ tồn tại xã hội, hình thành do nhu yếu của tồn tại xã hội, và đặc biệt, là kết quả tất yếu của hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất có tính xã hội của con người và cũng đáp ứng yêu cầu của tồn tại xã hội một cách tất yếu.
Cùng với khái niệm ý thức xã hội, C.Mác và Ph.Ăngghen cũng bàn đến khái niệm tồn tại xã hội. Theo những nhà tầm cỡ, tồn tại xã hội là quá trình đời sống hiện thực của con người. Đó là quá trình hoạt động và sinh hoạt giải trí, sinh sống vật chất của những thành viên cùng với những điều kiện sinh hoạt vật chất của tớ. Trong toàn bộ sinh hoạt hiện thực của con người, trước hết những ông nói đến vị trí, vai trò quan trọng quyết định của sản xuất vật chất, đặc biệt là sự việc sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt. C.Mác và Ph.Ănghen viết: “Sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt của tớ, như vậy con người đã gián tiếp sản xuất ra chính đời sống vật chất của tớ”(3).
Tiếp thu tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen, đồng thời trên cơ sở thực tiễn của thời đại và thực tế ở Nga, V.I.Lênin đã phát triển và khái quát thêm nhiều nội dung mới và rõ ràng hơn về vấn đề nguồn gốc, bản chất của ý thức xã hội. Trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm tay nghề phê phán, sau khi phê phán quan điểm sai lầm của Bôgđanốp khi ông ta nhận định rằng tồn tại xã hội và ý thức xã hội là đồng nhất. V.I.Lênin đã nhấn mạnh vấn đề: “Tồn tại xã hội và ý thức xã hội không phải là đồng nhất, cũng như nói chung, tồn tại và ý thức không phải là đồng nhất. Con người, khi liên hệ với nhau, đều xử sự với tư cách là những sinh vật có ý thức, nhưng hoàn toàn không thể do đó mà kết luận rằng ý thức xã hội là đồng nhất với tồn tại xã hội”(4).
Theo V.I.Lênin, “Trong tất cả những hình thái xã hội ít nhiều phức tạp, và nhất là trong hình thái xã hội tư bản, con người, khi liên hệ với nhau, đều không còn ý thức về những quan hệ xã hội giữa họ với nhau, hoặc về những quy luật chi phối sự phát triển của những quan hệ ấy, v.v.[...] Ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội, đó là học thuyết của Mác. Hình ảnh hoàn toàn có thể phản ánh vật thể một cách gần đúng, nhưng ở đây mà nói về sự đồng nhất thì vô lý”(5) và ông đi đến kết luận: “Nói chung, ý thức phản ánh tồn tại, đó là một nguyên tắc chung của toàn bộ chủ nghĩa duy vật, và không thể không nhìn thấy mối liên hệ trực tiếp và mật thiết giữa nguyên tắc ấy với nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật lịch sử nhận định rằng ý thức xã hội phản ánh tồn tại xã hội”(6).
Khẳng định ý thức xã hội là sự việc phản ánh và do tồn tại xã hội quyết định, triết học Mác - Lênin cũng đồng thời nhấn mạnh vấn đề, ý thức xã hội không phụ thuộc hoàn toàn vào tồn tại xã hội mà nó có tính độc lập tương đối so với tồn tại xã hội. Quan điểm này được thể hiện rõ trong những vấn đề phê phán chủ nghĩa duy tâm khi họ tuyệt đối hóa vai trò của ý thức, ý thức xã hội. Trong Hệ tư tưởng Đức, C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra quan niệm duy tâm về lịch sử (thực chất là lý giải sai lệch về quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội) của tất cả phái Hêghen trẻ và phái Hêghen già: “Phái Hêghen trẻ nhận định rằng những quan niệm, ý niệm, khái niệm, nói chung những sản phẩm của ý thức mà người ta gán cho là có một sự tồn tại độc lập, đều là những xiềng xích thật sự đối với con người, - in như phái Hêghen già tuyên bố rằng chúng là những sợi dây ràng buộc thực sự đối với xã hội loài người, - cho nên vì thế dĩ nhiên phái Hêghen trẻ chỉ việc tiến hành đấu tranh chống lại những ảo tưởng đó của ý thức mà thôi. Vì theo họ tưởng tượng, những quan hệ của con người, tất cả mọi hành vi và cử chỉ của con người... đều là sản phẩm của ý thức của tớ”(7).
Khi bàn về nguyên nhân của tính độc lập tương đối của ý thức xã hội, triết học Mác - Lênin nhận định rằng, chính vì sự phân công lao động xã hội là nguyên nhân đầu tiên và đa phần nhất. C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Phân công lao động chỉ trở thành phân công lao động thực sự từ khi xuất hiện sự phân phân thành lao động vật chất và lao động tinh thần. Bắt đầu từ lúc đó, ý thức hoàn toàn có thể thực sự tưởng tượng rằng nó là một chiếc gì khác chứ không phải là ý thức về thực tiễn hiện có, rằng nó hoàn toàn có thể thực sự đại biểu cho một chiếc gì đó mà không đại biểu cho một chiếc gì hiện thực cả; bắt nguồn từ lúc đó, ý thức hoàn toàn có thể tự giải thoát khỏi thế giới và chuyển sang xây dựng lý luận “thuần túy”, thần học, triết học, đạo đức, v.v..”(8).
Một nguyên nhân khác của tính độc lập tương đối của ý thức xã hội là vì sự phân chia xã hội thành giai cấp và sự xuất hiện của nhà nước. Vì quyền lợi giai cấp mà những giai cấp thống trị sẵn sàng áp đặt ý chí và nguyện vọng của tớ vào hoạt động và sinh hoạt giải trí nhận thức cũng như hoạt động và sinh hoạt giải trí sản xuất tinh thần. Chính điều đó làm cho ý thức xã hội ít nhiều mang tính chất chất chất chủ quan, không phản ánh đúng thực trạng kinh tế tài chính - xã hội.
Ngoài những nguyên nhân trên, trình độ và đặc điểm nhận thức của con người cũng là nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự độc lập của ý thức xã hội. Theo Ph.Ăngghen, trong buổi bình minh của lịch sử, do nhận thức thấp kém, con người đã có những quan niệm sai lầm về sự cấu trúc của thân thể họ, về thiên nhiên, về những lực lượng bí hiểm... Những quan niệm sai lầm đó được thể hiện không riêng gì có trong tôn giáo mà còn cả trong triết học. Trong quá trình phát triển của nhận thức, những quan niệm sai lầm đó được gạt bỏ từ từ, nhưng không phải vì thế mà chúng không hề gây ảnh hưởng đến những quá trình nhận thức tiếp theo.
Cùng với việc chỉ ra nguyên nhân của tính độc lập tương đối của ý thức xã hội, triết học Mác - Lênin đã đưa ra quan điểm về những biểu lộ của tính độc lập tương đối của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội.
Thứ nhất, đó là sự việc lỗi thời của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội. Biểu hiện sự lỗi thời của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội ở chỗ, nhiều khi tồn tại xã hội đã thay đổi nhưng ý thức xã hội chưa thay đổi kịp và trở nên lỗi thời hơn so với tồn tại xã hội. Trong tác phẩm Ngày mười tám tháng Sương mù của Louis Bonaparte, C.Mác đã viết: “Con người làm ra lịch sử của chính mình, nhưng không phải tuân theo ý muốn tùy tiện của tớ, trong những điều kiện tự mình chọn lấy, mà là trong những điều kiện trực tiếp có trước mắt, đã cho sẵn và do quá khứ để lại. Truyền thống của tất cả những thế hệ đã chết đè nặng như quả núi lên đầu óc những người dân đang sống.
Và ngay lúc con người dân có vẻ như như thể đang ra sức tự tái tạo mình và tái tạo sự vật, ra sức sáng tạo ra một chiếc gì trước đó chưa từng có, thì chính trong thời kỳ khủng hoảng rủi ro cục bộ cách mạng như vậy, họ lại sợ sệt cầu viện đến những linh hồn của quá khứ, lại mượn tên tuổi, khẩu hiệu chiến đấu, y phục của những linh hồn đó, để rồi đội cái lốt đáng kính ấy của người xưa, và dùng những lời lẽ vay mượn đó, để trình diễn màn mới của lịch sử thế giới”(9). Vậy là ở đây, C.Mác đã chỉ cho tất cả chúng ta thấy rằng, những người dân đang sống trong thuở nào đại nào đó không phải chỉ chịu sự tác động của những quy chế xã hội hiện tại, của luật pháp hiện tại mà đồng thời, còn phải chịu ràng buộc từ những tư tưởng của thời đại trước.
Do những tư tưởng, quan niệm, phong tục, truyền thống lỗi thời... vẫn còn tồn tại và trở thành những lực cản cho quá trình xây dựng xã hội mới nên theo V.I.Lênin, một trong những trách nhiệm cơ bản của Đảng Cộng sản là phải “giúp sức việc giáo dục và rèn luyện quần chúng lao động để khắc phục những thói quen cũ, những tập quán cũ do chính sách cũ để lại, những thói quen, những tập quán của người tư hữu đã tiêm nhiễm sâu vào quần chúng”(10).
Thứ hai, sự vượt trước của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội. Trong ý thức xã hội có một số trong những bộ phận hoàn toàn có thể vượt trước tồn tại xã hội, hoàn toàn có thể dự báo tương lai, chỉ ra quy luật vận động, phát triển của hiện thực khách quan. Đó đó đó là những phát minh khoa học, những học thuyết chính trị, đặc biệt là những học thuyết chính trị tiến bộ - khoa học. Trong tác phẩm Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen, C.Mác đã tiến một bước mang ý nghĩa quyết định trong việc xây dựng thế giới quan khoa học khi ông chỉ ra vai trò vượt trước, tính tiên phong của lý luận.
Ông viết: “Giống như triết học thấy giai cấp vô sản là vũ khí vật chất của tớ, giai cấp vô sản cũng thấy triết học là vũ khí tinh thần của tớ, và chỉ việc sấm sét của tư tưởng đã đánh một cách triệt để vào cái mảnh đất nền nhân dân còn nguyên vẹn ấy là việc giải phóng người Đức thành con người sẽ hoàn thành xong [...] Đầu não của sự việc giải phóng ấy là triết học, trái tim của nó là giai cấp vô sản”(11). “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng”(12) chỉ đảng nào đã có được một lý luận tiên phong dẫn đường thì đảng đó mới làm tròn vai trò của một chiến sỹ tiên phong.
Thứ ba, tính thừa kế trong sự phát triển của ý thức xã hội. Trong thư gửi cho C.Sơmít ngày 27 tháng mười năm 1890, khi bàn về tính thừa kế trong lịch sử tư tưởng quả đât, Ph.Ănghen chỉ rõ rằng, ở Pháp cũng như ở Đức “triết học, cũng như sự hưng thịnh chung của nền văn học trong thời đại ấy, cũng là kết quả của một sự phát triển kinh tế tài chính”(13) nhưng sự phát triển ấy lại sở hữu tính độc lập tương đối của nó và không phụ thuộc hoàn toàn vào sự phát triển kinh tế tài chính mà có quy luật phát triển riêng, đó là quy luật về tính thừa kế.
Ông viết: “... triết học của mỗi thời đại đều có, với tư cách là tiền đề, một vật liệu tư tưởng nhất định, do những người dân đi trước nó truyền lại cho nó và nó xuất phát từ vật liệu ấy. Đó là lẽ tại sao những nước lỗi thời về kinh tế tài chính vẫn hoàn toàn có thể đóng vai trò chủ chốt trong triết học: nước Pháp hồi thế kỷ XVII so với nước Anh là nước có một nền triết học mà người Pháp đã nhờ vào, còn sau đó là nước Đức so với cả hai nước trên”(14).
Trong thư gửi cho F.Mêring, sau khi phê phán quan điểm duy tâm, tư biện về nguồn gốc của tư duy, của tư tưởng, Ph.Ăngghen nhận định rằng: “Trong nghành của mỗi khoa học, nhà tư tưởng lịch sử (lịch sử ở đây chỉ là một từ tập hợp để chỉ những khái niệm: chính trị, pháp luật, triết học, thần học, - tóm lại để chỉ tất cả những nghành có liên quan đến xã hội, chứ không đơn giản liên quan đến tự nhiên) có một tài liệu nhất định hình thành một cách độc lập từ sự tư duy của những thế hệ trước và đi qua con phố phát triển độc lập của riêng nó trong não của những thế hệ sau đó nhau đó”(15).
V.I.Lênin trong bài Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu thành của chủ nghĩa Mác đã chỉ rõ, trong quá trình phát triển, tư tưởng của quả đât nói chung, học thuyết Mác nói riêng luôn luôn có tính thừa kế chứ không phải là một sự phủ định sạch trơn. Ông viết: “Học thuyết của ông ra đời là sự việc thừa kế thẳng và trực tiếp những học thuyết của những đại biểu xuất sắc nhất trong triết học, trong kinh tế tài chính chính trị học và trong chủ nghĩa xã hội [...] Học thuyết của Mác là học thuyết vạn năng vì nó là một học thuyết đúng chuẩn... Nó là người thừa kế chính đáng của tất cả những cái tốt đẹp nhất mà loài người đã tạo ra hồi thế kỷ XIX, đó là triết học Đức, kinh tế tài chính chính trị học Anh và chủ nghĩa xã hội Pháp”(16).
Tiếp đó, trong Nhiệm vụ của Đoàn thanh niên, V.I.Lênin viết: “Văn hóa vô sản không phải tự nhiên mà có, nó không phải do những người dân tự cho mình là Chuyên Viên về văn hóa vô sản, phát minh ra. Đó hoàn toàn là vấn đề ngu ngốc. Văn hóa vô sản phải là sự việc phát triển hợp quy luật của tổng số những kiến thức và kỹ năng mà loài người đã tích lũy được dưới ách thống trị của xã hội tư bản, xã hội của bọn địa chủ và xã hội của bọn quan liêu”(17) và “Người ta chỉ hoàn toàn có thể trở thành người cộng sản lúc biết làm giàu trí óc của tớ bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng tri thức mà quả đât đã tạo ra”(18).
Thứ tư, sự tác động qua lại, sự ảnh hưởng lẫn nhau Một trong những hình thái ý thức xã hội. Trong sự vận động và phát triển của tớ, những hình thái ý thức xã hội phản ánh những nghành rất khác nhau của đời sống xã hội và luôn luôn có sự tác động qua lại lẫn nhau. Sự tác động này làm cho từng hình thái ý thức có những mặt, những tính chất không thể lý giải một cách trực tiếp bằng tồn tại xã hội, bằng những điều kiện vật chất, mà phải bằng tính độc lập tương đối của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội (đặc biệt là tính thừa kế trong sự phát triển của ý thức xã hội). Đây là vấn đề có tính quy luật.
Về điều này, Ph.Ănghen viết rằng: “Sự phát triển của chính trị, pháp luật, triết học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ v.v.. đều nhờ vào cơ sở sự phát triển kinh tế tài chính. Nhưng tất cả chúng cũng luôn có thể có ảnh hưởng lẫn nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế tài chính. Vấn đề hoàn toàn không phải là chỉ có thực trạng kinh tế tài chính mới là nguyên nhân, chỉ có nó là tích cực còn tất cả những cái còn sót lại đều chỉ là hậu quả thụ động. Không, ở đây tác động qua lại trên cơ sở tất yếu kinh tế tài chính, xét cho cùng bao giờ cũng mở đường đi cho mình”(19).
Thứ năm, sự tác động trở lại của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội. Trong thư gửi cho C.Sơmít ngày 27 tháng mười năm 1890 khi bàn về quan hệ giữa “sự vận động kinh tế tài chính” với nhà nước, với pháp luật, với tư tưởng, Ph.Ăngghen nhận định rằng sản xuất, xét đến cùng là tác nhân quyết định. Tuy nhiên, trong những số lượng giới hạn nhất định, “quan điểm tư tưởng” hoàn toàn có thể làm “thay đổi cơ sở kinh tế tài chính”. Ông viết: “Sự phản ánh của những quan hệ kinh tế tài chính dưới dạng những nguyên tắc pháp luật cũng tất yếu đặt lộn ngược những quan hệ đó. Quá trình phản ánh này ra mắt ngoài ý thức của con người đang hành vi; nhà luật học tưởng tượng rằng mình vận dụng những nguyên tắc tiên nghiệm, mà đó chỉ là sự việc phản ánh của những quan hệ kinh tế tài chính. Như vậy, tất cả đều bị lộn ngược. Còn sự xuyên tạc đó - chừng nào nó chưa bị bóc trần - là cái mà chúng tôi gọi là quan điểm tư tưởng, đến lượt mình, nó tác động trở lại đến hạ tầng kinh tế tài chính và hoàn toàn có thể biến hóa hạ tầng ấy trong những số lượng giới hạn nhất định...”(20).
Không chỉ có pháp luật tác động đến cơ sở kinh tế tài chính, mà trong cả hệ tư tưởng chính trị, thông qua thiết chế xã hội tương ứng với nó là nhà nước cũng tác động trở lại kinh tế tài chính. Cũng trong bức thư này, Ph.Ăngghen đã viết: “Tác động ngược trở lại của quyền lực nhà nước đối với sự phát triển kinh tế tài chính hoàn toàn có thể có ba loại. Nó hoàn toàn có thể tác động cùng hướng - khi đó sự phát triển ra mắt nhanh hơn; nó hoàn toàn có thể tác động ngược lại sự phát triển kinh tế tài chính - khi đó thì lúc bấy giờ ở mỗi dân tộc bản địa lớn, nó sẽ tan vỡ sau một khoảng chừng thời gian nhất định, hoặc là nó hoàn toàn có thể cản trở sự phát triển kinh tế tài chính ở những hướng nào đó và thúc đẩy sự phát triển ở những hướng khác. Trường hợp này rốt cuộc dẫn đến một trong hai trường hợp trên. Tuy nhiên, rõ ràng là trong trường hợp thứ hai và thứ ba, quyền lực chính trị hoàn toàn có thể gây tác hại rất lớn cho phát triển kinh tế tài chính và hoàn toàn có thể gây ra sự tiêu tốn lãng phí to lớn về sức lực vật chất”(21).
2. Việc tìm hiểu và nhận thức sâu sắc, có khối mạng lưới hệ thống những quan niệm của triết học Mác - Lênin về ý thức xã hội có ý nghĩa rất lớn đối với quá trình xây dựng ý thức xã hội mới Việt Nam lúc bấy giờ
Theo quan điểm mácxít, về bản chất, ý thức xã hội là sự việc phản ánh và do tồn tại xã hội quyết định, do đó, để xây dựng ý thức xã hội mới Việt Nam, trước hết nên phải tiếp tục đẩy mạnh quá trình CNH, HĐH, xây dựng và phát triển nền kinh tế tài chính thị trường định hướng XHCN. Quá trình CNH, HĐH đó đó là nhằm mục đích tạo nền tảng vật chất cho việc hình thành và phát triển của ý thức xã hội mới. Ở nước ta, sự tồn tại của xã hội nông nghiệp truyền thống theo phương thức sản xuất châu Á đã kéo dãn hàng nghìn năm. Đó là nền sản xuất mang tính chất chất chất tự cấp, tự túc được tiến hành theo kinh nghiệm tay nghề; công cụ thủ công, thô sơ, lỗi thời; có tính chất phân tán, khép kín...
Nền sản xuất với những đặc điểm như vậy đã trở thành cơ sở quan trọng nhất để hình thành nên những quan điểm, tư tưởng, thói quen, phong tục... của con người Việt Nam. Vì vậy, muốn xây dựng ý thức xã hội mới thì trách nhiệm quan trọng có tính nền tảng là nên phải xóa bỏ nền sản xuất nông nghiệp lỗi thời. Ngay từ Đại hội III (năm 1960), Đảng ta đã xác định, muốn đưa nước ta thoát khỏi tình trạng nghèo nàn, lỗi thời nên phải tiến hành quá trình công nghiệp hóa. CNH, HĐH là quá trình thay đổi cơ bản phương thức sản xuất trong toàn bộ nền kinh tế tài chính quốc dân để đạt năng suất lao động xã hội cao, và kết quả của nó là sự việc quy đổi nền kinh tế tài chính sản xuất nhỏ, lỗi thời thành nền sản xuất lớn, công nghiệp tân tiến.
Trong điều kiện lúc bấy giờ, cùng với sự phát triển của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Đảng ta nhấn mạnh vấn đề: “Tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, tân tiến hóa nhờ vào nền tảng của khoa học, công nghệ tiên tiến, đổi mới sáng tạo và công nghệ tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư...”(22). Quá trình này tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật làm thay đổi những điều kiện kinh tế tài chính cũng như tạo ra cơ sở và môi trường tự nhiên thiên nhiên xã hội để thay đổi tư duy, nếp nghĩ, thay đổi thói quen, lối sống... của từng thành viên và cả hiệp hội xã hội. Đồng thời, chủ thể của quá trình CNH, HĐH đó đó là con người. Cho nên, khi tham gia vào quá trình CNH, HĐH, thực tiễn của quá trình này đòi hỏi những con người đó buộc phải thay đổi, phải từ bỏ những tư tưởng, thói quen, nếp nghĩ, tập quán... cũ, không hề phù hợp để hình thành nên những tư tưởng, quan điểm, lối sống... mới, đáp ứng được yêu cầu của đời sống kinh tế tài chính - xã hội lúc bấy giờ.
Thứ hai, cần coi trọng việc đấu tranh ngăn ngừa, khắc phục tàn dư tư tưởng, phong tục, tập quán lỗi thời. Quan điểm triết học Mác - Lênin đã chỉ rõ, sự lỗi thời trong quá trình phát triển của ý thức xã hội là vấn đề không tránh khỏi. Ở nước ta lúc bấy giờ, sự tồn tại của những tư tưởng, phong tục, tập quán lỗi thời vẫn còn tương đối phổ biến, với những biểu lộ như trọng nam khinh nữ, gia trưởng...; là sự việc tồn tại của tâm lý tiểu nông với biểu lộ rất đa dạng như thói tự do, tùy tiện, tâm lý “ăn xổi, ở thì”, thiếu nhìn xa, trông rộng...; của tâm lý làng xã, biểu lộ ở thói cục bộ địa phương cũng như những tư tưởng, thói quen, tập quán tiêu cực được hình thành trong thời kỳ tập trung bao cấp... Những tư tưởng, phong tục, tập quán lỗi thời này vẫn đang tác động tới đời sống xã hội.
Do vậy, một trong những trách nhiệm quan trọng của việc xây dựng đời sống tinh thần nói chung và ý thức xã hội mới nói riêng lúc bấy giờ ở nước ta là tiến hành đấu tranh hạn chế và khắc phục nhiều chủng quy mô tư tưởng, phong tục, tập quán cũ, lỗi thời đó. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh vấn đề: “Chúng ta phải thay đổi triệt để những nếp sống, thói quen, ý nghĩ và thành kiến có gốc rễ sâu xa Hàng trăm năm... tất cả chúng ta phải biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hoá cao và đời sống tươi vui niềm sung sướng”(23).
Tuy nhiên, do những tư tưởng, phong tục, tập quán này đã tồn tại lâu dài, đã len lỏi vào những khía cạnh sâu xa trong đời sống xã hội cũng như ở mỗi con người nên quá trình khắc phục những biểu lộ tiêu cực không hề đơn giản mà là cả một quá trình trở ngại vất vả, lâu dài. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng (năm 2022) cũng xác định: “Từng bước hạn chế, tiến tới xóa bỏ những hủ tục, tập quán lỗi thời”(24) chứ không thể nhanh gọn xóa bỏ ngay được những hủ tục, tập quán đó.
Thứ ba, phải để ý quan tâm thừa kế và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc bản địa, tinh hoa văn hóa của quả đât. Nhận thức sâu sắc quan điểm mácxít về tính thừa kế trong sự phát triển của ý thức xã hội, trong quá trình lãnh đạo xây dựng nền văn hóa nói chung, ý thức xã hội nói riêng, Đảng ta đã luôn để ý quan tâm thừa kế và phát huy những giá trị truyền thống. Từ Đề cương văn hóa Việt Nam (năm 1943), Đảng đã xác định, nền văn hóa mới là nền văn hóa phải bảo vệ tính dân tộc bản địa, tức là phải thừa kế và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc bản địa. Quan điểm này tiếp tục được xác định trong suốt quá trình tiến hành xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam.
Trong toàn cảnh lúc bấy giờ, dưới tác động của quá trình hội nhập quốc tế, đặc biệt là toàn cầu hóa, Đảng ta xác định, phải đặc biệt quan tâm “Bảo vệ và phát huy những giá trị tốt đẹp, bền vững trong truyền thống văn hóa Việt Nam”(25). Muốn hoàn thành xong tốt việc làm này, tất cả chúng ta nên phải biết phân biệt những giá trị tích cực và những yếu tố lỗi thời, không hề phù hợp của truyền thống, của quá khứ; phải biết cải biến, chuyển hóa những yếu tố tích cực cũ để phù phù phù hợp với điều kiện tồn tại mới...
Hơn nữa, quá trình thừa kế trong xây dựng ý thức xã hội mới ở nước ta lúc bấy giờ không đơn thuần chỉ là thừa kế những giá trị truyền thống dân tộc bản địa mà đòi hỏi cần thừa kế, tiếp thu những giá trị tinh thần của thế giới làm để làm phong phú thêm văn hóa dân tộc bản địa. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ, cần “Tiếp thu có tinh lọc tinh hoa văn hóa quả đât phù phù phù hợp với thực tiễn Việt Nam”(26). Điều này sẽ không riêng gì có đáp ứng nhu yếu phát triển đời sống tinh thần xã hội mà còn đáp ứng nhu yếu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng lúc bấy giờ.
Thứ tư, để ý quan tâm phát huy vai trò của ý thức xã hội mới Việt Nam lúc bấy giờ. Triết học Mác - Lênin xác định, ý thức xã hội hoàn toàn có thể tác động mạnh mẽ và tự tin trở lại sự phát triển của tồn tại xã hội. Do đó, trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước lúc bấy giờ, việc phát huy vai trò của ý thức xã hội mới có ý nghĩa rất quan trọng. Phát huy vai trò của ý thức xã hội mới lúc bấy giờ là tổng hợp những giải pháp, phương pháp làm cho ý thức xã hội mới được ăn sâu, bám rễ, thẩm thấu vào đời sống tinh thần, tư tưởng, đạo đức, lối sống của nhân dân.
Với hạt nhân tư tưởng là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chủ trương của Đảng; chủ trương, pháp luật của Nhà nước, hoàn toàn có thể nói rằng, ý thức xã hội mới đóng vai trò quan trọng nhất trong việc định hướng tư tưởng, văn hóa xã hội; góp thêm phần xây dựng đạo đức, lối sống mới, tiến bộ cho nhân dân trong toàn cảnh sự suy thoái đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân lúc bấy giờ đang có những diễn biến nghiêm trọng; góp thêm phần đấu tranh chống những quan điểm sai trái, thù địch đang chống phá Đảng và Nhà nước, công kích, xuyên tạc nhằm mục đích bác bỏ nền tảng tư tưởng của Đảng ta là chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.
Tóm lại, trong khối mạng lưới hệ thống lý luận của triết học Mác - Lênin, vấn đề ý thức xã hội là một nội dung quan trọng góp thêm phần tạo cơ sở lý luận cho quan điểm duy vật về lịch sử, và cùng với học thuyết giá trị thặng dư, đã trở thành hai phát kiến vĩ đại của chủ nghĩa Mác. Nhận thức sâu sắc những vấn đề lý luận về ý thức xã hội của triết học Mác và vận dụng hợp lý chúng trong xây dựng ý thức xã hội mới nói riêng và đời sống tinh thần nói chung sẽ góp thêm phần thiết thực vào thành công của công cuộc xây dựng đất nước theo định hướng XHCN./.
______________________________________________
(1), (2), (3), (7), (8) C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, T.3, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr.37, 37, 29, 27, 45.
(4), (5), (6) V.I.Lênin: Toàn tập, T.18, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr.400, 400, 400.
(9) C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, T.8, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1993, tr.145.
(10), (17), (18) V.I.Lênin: Toàn tập, T.41, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr.474, 361, 362.
(11) C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, T.1, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2002, tr.589-590.
(12) V.I.Lênin: Toàn tập, T.6, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr.30.
(13), (14), (20), (21) C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, T.37, Nxb. Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1997, tr.682, 681-682, 680, 678.
(15), (19) C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, T.39, Nxb. Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1999, tr.133, 271.
(16) V.I.Lênin: Toàn tập, T.23, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr.49-50.
(22), (24) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, T.II, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2022, tr.104, 135.
(23) Hồ Chí Minh: Toàn tập, T.11, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tr.92.
(25), (26) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, T.I, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2022, tr.143, 147.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Hình thái ý thức nào thể hiện trực tiếp và rõ nhất quyền lợi giai cấp?